Քեռի Վիլիկ կամ Великий дядя

Երբ ավելի փոքր էի, միակ ու անկրկնելի քեռիս բեղեր ուներ: Ինքը մեր` ամբողջ տոհմի համար, մարդու օրինակելի տեսակ էր:
Բարեկամներս, որոնք նրա ոչ պաշտոնական PR-շիկներ էին, այնպես էին պրոպագանդել Քեռի Վիլիկի կերպարը, որ ինքը, ամեն դեպքում, երբ ես ավելի փոքր էի, մեզ համար անհասանելի բարձրունքներ գրաված հերոս էր:
Իսկ այժմ, քեռի Վիլիկն իմ լավ ընկերն է: Ճիշտ է առողջությունը նրան ստիպեց հրաժարվել բրենդ դարձած բեղերից (միայն թե չգիտեմ ինչպե՞ս), բայց այսօր այդ բեղերը երանությամբ է հիշում։ Ինքն էլ է զգում, որ բեղերի հետ հեռացավ նաև երբեմնի "փառքն ու հզորությունը"։ Քայլելը դժվար է, տեսողությունը 50 տոկոսանոց, թույլ են ձեռքերն ու սիրտը, բայց հիշողությունը հօ տեղը չէ՜։
Իր բրենդ եղած տարիներին էր, երբ դուխս հերիքեց ու հարցրի։

Ես - Քեռ, Վիլիկն ի՞նչ անուն է։
Քեռի Վիլիկ - Նախ Վիլիկ չի՛, այլ Վիլե՛ն է։ Սովետների հորինած անունն է։ Վի-Լեն, այսինքն Великий Ленин. Ամբաղ-զամբաղ անուններ էին սարքում ի պատիվ սովետի մեծերի։ Նույնն էլ Մելսը, էն որ Մելսիկ են ասում էլի։ Տե՛ս,,, Մ-Մարքս, Ե-Էնգելս, Լ-Լենին, Ս-Ստալին։ Հասկացա՞ր։

Թե բա, ի՞նչ հասկանայի, 12 տարեկան երեխա էի։ Բայց երբ մի քիչ "տարիքս առա", խելքս էլ հասավ, թե Քեռի Վիլիկն էն ի՞նչ էր պատմում։
Հետաքրքիր մարդ է շատ, երանի ես էլ շփված լինեի ու ընկեր դառնայի այն մարդկանց, ում հետ ինքն է հասցրել ընկերանալ։ Թատերական ինստիտուտ ընդունվելու տարիներին, երբ ընդունելության քննությունների հարցերում Փարաջանովին վերաբերող հարց էլ կար, մայրս ասաց․ "Քեռուդ զանգի, Փարաջանովի մասին սրտիդ ուզածի չափ կպատմի, ընկերն է եղել"։
Երբ նրան ասացի, որ Փարաջանովի հետ կապված իր օգնության կարիքն ունեմ, աչքերը փայլեցին, կարծես հետս "լեվի" պիտի տանեի (էդ ընթացքու՛մ կպատմեմ, թե խի "լեվի")։
Երևան եկավ, հասավ տուն ու առանց բարև տալու ասաց․

Քեռի Վիլիկ - Նստի՛։ Նստի տեսնեմ ի՞նչն ես ուզում Փարաջանովից իմանալ։
Ես - Դե, հարցերից մեկը "Նռան գույնի" մասին է, մաման ասաց, որ դու նկարահանումներին մասնակցել ես։
Քեռի -  Հաաա՜։

Երանի տալով էն ժամանակներին, բացականչեց քեռիս ու սկսեց պատմել Փարաջանովի նկարահանումների մասին։ Ինքն այդ տարիներին Ալավերդու շրջանի կինոարտադրության պետն է եղել։ Կինոթատրոնների ու "գյուղի կլուբներին" կինո մատակարարողը։

Սկսեց նրանից, որ Ալավերդիում իսկական աժիոտաժ էր, երբ նկարահանող խումը եկավ քաղաք, որովհետև նկարահանումները պետք է տեղի ունենային "Հաղպատի" վանքում։ Դե ինքն էլ, որպես շրջանի կինոարդադրության ղեկավար, կցված էր նկարահանող խմբին։ Նկարահանումները հեշտ ու հարթ չէին ընթանում, պատմում էր քեռի Վիլիկը, ասում էր, որ սցենարային առումով չափազանց բարդ էր հասկանալ Սերգեյի մտահղացումը։ Զգալով, որ գործը շատ է երկարում, որոշում է ամեն տեսարանից առաջ հավաքել ոջղ նկարահանող խումբն ու պատմել տեսարանի մասին, այն մասին, թե ի՞նչ է ուզում ասել այդ տեսարանով իր կինոդիտողին, ի՞նչ տողատակ ու ենթատեքստ ունի, ի՞նչ խորհուրդ և այլն։
Քեռին պատմեց, որ մինչ օրս էլ նկարահանման մասնակից շատ մարդիկ այդպես էլ չեն հասկացել, թե ի՞նչ ֆիլմում են զբաղված եղել և ո՞րն էր Փարաջանովի մտքի իրական արժեքը։ Զվարճալի բաներ էլ պատմեց մի հայ կանանց մասին։ Դու մի ասա, նկարահանման ժամանակ մեծ կրծքերով կին է պետք լինում՝ տեսարաններից մեկում նկարահանելու համար։ Եվ այստեղ, խնդրում եմ նկատել, խոսքը գնում է ոչ թե ուղղակի կրծքերի մասին, այլ ահռելի կրծքերի մասին։ Բոլոր հարակից գյուղերով շրջում են, տանջահան լինում, որ գտնեն իրենց ուզած կրծքերը, մի քանի տարբերակ են բերում Փարաջանովին, բայց վերջինս բոլորը մերժում է ու ասում, որ ոչ մեկի ստինքներն այնքան հզոր չեն, որքան իրեն է պետք։ Ստիպված են լինում էդ տեսարանի համար "նաստայաշի ռուսկի բաբա" բերել Մոսկվայից, ում կրծքերի մեծությունը կբավավարի Փարաջանովի տեսախցիկի պահանջները։ Ինչն ամենահետաքրքիրն է, տեղի "կրծքավորները" նեղանում են նրանից, թե բա "մերը պակաս էր հա՞, ռսի բերել տվուց"։
Իմ նոր ծագող բանականությունը ժպիտով էր ընդունում նրա պատմությունները։ Իսկ ինքը պատմում էր ու բավականություն ստանալով իր ապրածից ու տեսածից, բոլ-բոլ հռհռում։
Հետո մեղմ անցում կատարեց իր կյանքին, սակայն այնքան հետաքրքիր էր պատմում, որ ես արդեն մոռացա Փարաջանովին ու անցա իր կյանքի բացահայտմանը։
Քեռիս արտասովոր երեխա է եղել։ Տեղը տիտիկ չանող։ Քանի որ պապուս շուտ է կորցրել, ինքն է իր գլխի տերը եղել։ Նրա վերելքը սկսվել է հանցագործությունից, բայց միանգամից մի դատիր նրան, սիրելի ընթերցող։ Իմ նշած "հանցագործությունը" հանցագործություն էր այն ժամանակների ստանդարտներով։ Հիմա՛ պատմեմ։
Մի խումբ տաղ է իր շուրջ հավաքում։ Բզբզում-բզբզում են ու մի անսարք տանկ ճարում։ Էդ անսարք տանկի վրայից հանում են ռադիոընդունիչը, որը հասրակ ռադիոընդունիչ չէր, այլ կարող էր որսալ ռադիոալիքներ, որոնք չէին որսում այն ժամանակվա տնային "ռադիոպրիյոմնիկները"։
Քեռիս ընկերների հետ տանջվում-տառապում է էդ սարքի վրա ու մի ալիք են բռնում, որտեղ եվրոպական երաժշտություն է հնչում։ Այն ժամանակ այդ երաժշտությունն արգելված բան էր։ Համարվում էր բուրժուական ու անընդունելի։ Պատմում էր, որ Շառլ Ազնավուր լսելու պահին իրենց թաքստոցը գտնում են ու սաղի հերն անիծում։ Իր հետ եղած տղերքի գլխին կանգնած ծնողները մի կերպ լուծում են դպրոցից հեռացման հարցը, իսկ ինքը մնում է անպաշտպան։ Բուրժուական երաժշտություն լսող դպրոցականը, որը բացի այդ աքսորյալի զավակ է և հենց ինքն էլ սիբիրների աքսորավայրերում ծնված մեկը, ստիպված է լինում խաբել Վարդանուշ տատիկիս ու թաքցնում է իրեն դպրոցից հեռացնելու իրողությունը։
Սուտն ավելի հավաստի դարձնելու համար, ամեն առավոտ խելոք-խելոք դասավորում է պայուսակն ու դուրս գալիս տնից, որ տպավորություն ստեղծի, թե ինքը սովորականի պես դասի է գնում։ Զվռնում է այնքան, մինչև դասերը դպրոցում ավարտվեն ու նորից տուն վերադառնա։ Մայրիկը չի իմանա ու չի անհանգստանա։
Հերթական մի օր, տնից դուրս է գալիս ու երկաթգծի վրայով քայլելով ժամանակ մեռցնում։ Տեղի չինովնիկներից մեկը կողքը մեքենայով կանգնում է ու հարցնում։

Չինովնիկ - Այ տա, էս ի՞նչ բանի ես։ Դու դասի՞ չես։
Փոքր քեռի Վիլիկ - Հեռացրե՛լ են։

Չինովնիկը հարցուփորձ է անում քեռուս, թե ինչու՞ ու ինչպե՞ս։ Նա էլ անկեղծ պատմում է։ Որ էդ չինովնիկին հանդիպեի, ճակատը կպաչեի։ Ինչու՞։ Որովհետև, ի տարբերություն դպրոցի տնօրենի, սիրտ է ունենում։ Սա հասկանում է, որ եթե էս լակոտը, էս տարիքում կարողացել է տանկի ռադիոընդունիչով չբռնվող ալիք բռնել, հետն էլ Շառլ, Բիթլզ ու Էլվիս լսել, ուրեմն խելք ունի։ Պետք է սրան ռադիոտեխնիկայի ուսումնարան ուղարկել։
Եվ ուղարկում է։ Ուղարկելուց զատ վերականգնում է դպրոցում, պատմում տատիկիս, հասկացնում բոլորին, որ երեխաները սխալներ կարող են գործել, բայց սրանք մահացու սխալներ չեն։
Քեռիս մեկնում է Լենինգրադ ու սովորում այնտեղ։ Վերադառնում է ու սկսում գրավել պաշտոնը պաշտոնի հետևից։
17 տարեկանում արդեն պատանի ռադիտեխնիկների դպրոցի տնօրենն էր։ Տիպա է՛, տի՛պ։
Հենց լենինգրադից հետո էլ ինքը կյանքը սկսում է հաշվել ոչ թե տարիներով, այլ ունեցած կանանց քանակով։ Սա իր համար առանձնակի թեմա է։ Երբ մի օր սկսեց պատմել իր "սերերի" մասին, հարցրի, թե քանի՞ ազգության կանանց ու աղջիկների հետ է քնել։ Աչքերը փայլացնելով սկսեց հաշվել։ Տասը մատը ծալվեր էլ, երբ ես արդեն զարմացած էի, բայց ավելի զարմացա, որ ևս ութ մատ ծալվեց երկրորդ անգամ։ 18 ազգության ներկայացուցչի։ Եվ նկատի, իմ անծանոթ ընթերցող, ես դեռ չեմ խոսում քանակի մասին, միայն ազգության մասին է խոսքը։
Ինչևէ։ Քանի որ ես այդ հարցում չափազանց թեյնիկ եմ և, եթե անկեղծ, չե՛մ հասկանում նրան, որովհետև իմ կուռքն այս հարցում իմ հայրն է, ով իր կնոջից բացի ուրիշ ոչ մեկին "պրիզնատ" չէր գալիս, ուղղակի լսողի դերում էի։ Միևնույնն է։ Քեռի Վիլիկն ունիկալ էրուդիցիայի և իմաստության տեր մարդ է։ Նրան լսելը զվարճալի է ու հաճելի, գերող ու ձգող։
Եվ, երբ այսօր մեր տուն եկավ, հին ընկերությունը հիշեցինք։
Ինքը մոլի ՀՀՇ-ական է։ Առողջությունը բուրթ է, բայց եթե ՀՀՇ-ական միտինգ կա, ինքը պետք է առաջին շարքում կանգնի, որքան էլ վատ զգա իրեն ֆիզիկապես։ Մի քիչ քաղաքականություն խմորեցին, կռիվ արինք։ Ինչու՞ կռիվ արինք։ Ես սիրում եմ հոգին ուտել Լևոնի ձևերը անելով։ Ինքն էլ ջղայնանում է, թե բա "դու էդ ի՞նչ էս այ տղա, որ էդ սուրբ մարդուն ձեռ առնես"։ Ժպտում եմ, որովհետև ամեն անգամ հիշելիս երջանկանում եմ։ Դոշով էնպես է պաշտպանում միաչկանիին, որ ծիծաղս չեմ կարողանում զսպել։

Բայց դե քեռուս սիրտն առնելու համար պատմեցի, որ մի լավ ընկեր ունեմ, ստեղծագործում է։
Եթե ուզու՞մ է, կարող եմ կարդալ նրա գրածերից մի քանի բան։ Պիտի կարդայի, որովհետև նրա տեսողությունը թույլ չի տալիս կարդալ։ Իրականում էդ իմ լավ ընկերը ես էի ու իմ գրածներն էին պատրաստվում կարդալ նրա համար, սակայն չէի ուզում, որպեսզի քեռի Վիլիկը սուբյեկտիվ մոտենա գրածիս ու վերջում՝ կարծիք հայտնելիս, չմտածի, որ կնեղացնի ինձ, եթե քննադատորեն մոտենա։ Մի խոսքով, դրա համար էլ ասացի, որ ընկերոջս գրիչն է։

Կարդացի, վերջացրի ու լռություն․․․

Մտածում եմ կա՛մ հետույքային էր, կա՛մ էլ ավելի վատ։

Ես - Հը՞ն, քեռ։ Դուրդ չեկա՞վ։
Քեռի - Էդ ընկերջդ փոխանցի, որ ինքը տաղանդավոր է։

Ես հո դեռ չեմ ասելու, որ ես էի։ Սպասի մի քիչ էլ գովքս լսեմ։

Ես - Ինչն էր է՞ լավ։ Ասա իմանամ։ Բա էդ տղուն չասեմ, թե ի՞նչ վերլուծություն տվեցիր։
Քեռի - Այնքան պարզ էր ասում, այնքան խորն ու ճշմարիտ, որ ինձ մտածելու առիթ տվեց։ "Կյանքը կոնտրաստ է, իսկ կոնտրաստ՝ կյանք"։ Տես ինչ լավ է ասում։ Ու մենաբանում է էդ կյանքը մեծ մարդու պես։ Քանի՞ տարեկան է ընկերդ։

Այս խոսքերը, երևի, ամենաջերմ խոսքերն էին, ամենահաճելի գնահատականը, անկեղծ քննարկումն ու անաչառ վերաբերմունքը գրածիս։ Ես գիտեմ, որ հմուտ չեմ գրի մեջ, բայց երբ իմ ստեղծագործող քեռի Վիլիկը, ով իրոք հանճարների հետ է շփվել, գնահատում է գրածս ու պոչին կպցնում, որ գորղն էլ տաղանդավոր է, ես տաքանում եմ։
Դեռ չէի հասցրել ասել, որ գրողը ես եմ, սկսեց պատմել։

Քեռի Վիլիկ - Մի օր զանգեցի Հրանթ Մաթևոսյանին։ Նոր ֆիլմ էին բերել։ Մտածեցի, մինչև բոլորը կգան կինոթատրոն այն նայելու, մի հատ ես ու Հրանտը նախադիտում անենք։
Հրանտը եկավ, նստեցինք, տեխնիկին կանչեցի ու ասացի, որ ժապավենը միացնի։
Հրանտն ունքերը կիտեց ու բացասական ժեստ արեց։ Ասացի, չե՞ս ուզում նայել, Հրանտ, ասում են լավ ֆիլմ է։ Հրանտն էլ, թե,,,

Հրանտ - Վիլիկ ջան, երկու օր առաջ մի ֆիլմ եմ նայել, անունն էլ "Երկուսը քաղաքում"։
Այնքան լավն է, որ չեմ ուզում նորը նայել։ Ուզում եմ, որ էդ ֆիլմից ստացած տպավորություններս երկար ապրեն։

Քեռի Վիլիկ - Հիմա եմ հասկանում, Դավիթ, թե ի՞նչ էր ասում։
Ես - Եվ՞։
Քեռի Վիլիկ - Եվ այն, որ հիմա երկար ժամանակ չեմ ուզենա որևէ բան կարդալ, որովհետև ուզում եմ, որ էս կարդացածիդ տպավորությունները երկար ապրեն իմ մեջ։

Այնքան շոյված էի այդ գնահատականով, որ արդեն ամաչում էի քեռուս ասել, որ ես եմ գրել։ Գիտեմ, որ նրա խոսքը չափազանց ծանրակշիռ է, ու գուցե կոտրեմ այդ տպավորթյունը, եթե ասեմ եղելությունը։
Չնայած,,, ո՞վ գիտի։

Նրա հետ զրույցի վերջում եկա այն եզրահանգմանը, որ ժամանակակից աշխարհը սպանում է բոլոր ինդիվիդուալ դրսևորումները։ Այն ժամանակ քեռիս առանձնահատուկ, վառ, ինքնատիպ մարդկանց պակասություն չի զգացել իր շրջապատում, մինչդեռ, նա այսօր դրա կարոտն է։
Ասում էր, որ սովետն էլ էր խեղդում անհատականություններին, հաշվի չառնելով, որ հենց նրանց վրա է հիմնված աշխարհը, որ հենց նրանք են տանող ուժը բոլորի։
Ես համամիտ եմ նրա հետ, որովհետև այսօր ամեն բան չափվում է նութով, այսօր բոլոր արժեքները կարող են տեղավորվել "այՖոնի" մակերեսի վրա, դրանք այդքան փոքրացել են ոււ նույնքան ճղճիմացել։ Բոլորին թելադրում են, որ միանմանությունն է ողջունելի, որ աշնանը հագուստի գույնը պետք է կանաչ լինի, իսկ ամռանը՝ կարմիր։ Եվ, գրեթե բոլորն են ականջ դնում ասողներին, կարծելով, որ այդ ասողներն ավելի բանիմաց են, ավելի ճաշակով, քան իրենք։
Նրանց թելադրում են ու նրանք կատարում են։ Ըմբոստությունն այսօր անբարոյականություն է, իսկ քառակուսի ու սահմանափակ մտածելակերպը՝ ապրելակերպ։

"Ինչու՞ նրան չես սիրում, ախր նրա քույրը ավտոմեքենա ունի"
"Որքան նվեր նվիրի քեզ, այնքան էլ սիրում է"
"Գնանք խանութ, տեսնենք նրա նվիրած մատանին ի՞նչ արժե"
"Քանի՞ անգամ է քեզ ռեստորան տարել"
"Ի՞նչ ունի, որ սիրում ես"

Սրանք են ժամանակակից արժեքրները։ Սրանց են դավանում նրանք, ում մեջ մենք սխալվում ենք։ Եվ քո առաջարկը, որ պետք է կոտրել գլխում կառուցված բետոնե պատերը, քառակուսի կարծրատիպերով ու շաբլոն մոտեցումներով, հանդիպում է բութ պատի։ Նրանք չեն ցանկանում գոնե մի լուսամուտ բացել այդ բետոնապատ սենյակում, որ մեկ մեկ իրական արժեքների լույսը ներս սողոսկի։ Նրանք շարունակում են ապրել այդ տնակում, որովհետև էգոիստ են, սահմանափակ ու անհետաքրքիր, աննապատկ ապրող ու տեղում դոփող։ Նրանք երբեք դուրս չեն գա էդ քարանձավից ու ամբողջ թոքերով ներս չեն քաշի ազատության համն ու հոտը, դրա շունչն ու հաճույքը։ Նրանք երբեք չեն  հասկանա, որ էդ փոքրիկ, սահմանափակ ու քառակուսի սենյակում իրենք միլիոններով են լցված, իսկ պատերից դուրս եզակիներն են կանգնաց, ովքեր միանձնյա են վայելում ազատության թռիչքը։
Գուցե ոչինչ էլ պետք չէ փոխել, որ ազատության մեջ մե՛ր տեղը շատ լինի,,,