суббота, 25 апреля 2015 г.

Bernard Werber (արդի գրականության առաքյալը)

Երբ նրան ասացին, որ պատին որևէ գրառում պետք է թողնի, երրորդ դասարանցու պես ուրախացավ, սև գույնի մատիտը ձեռքն առավ ու պատին սկսեց նկարել իր սիրած մրջյունը։

Մեր օրերի համաշխարհային գրականության ամենավառ ու պայծառ, ամենաընթերցվող գրողներից էր՝ Բեռնար Վերբերը․․․


Երեք-չորս օր էր անդադար աշխատում էի, մինչև մեկնելս պետք է ավարտին հասցնեի մի քանի կարևոր, բայց կիսատ մնացած գործ։ Վերբերի Հայաստան ժամանելուն սկեպտիկ վերաբերվեցի։ Մի քիչ անհավանական էի համարում նրա այստեղ գտնվելը։ Հետո աչքովս ընկավ մի քանի լուր, իսկ ավելի ուշ՝ մի քանի նկար, որտեղ իմ ընկերներն էի լուսանկարված "ուսուցչիս" հետ (կուռք բառն ուղղակի չեմ ընդունում)։
Չեմ թաքցնի։ Լկտիաբար նախանձեցի նրանց ու մի քիչ էլ նեղսրտեցի, որ ինձ տեղյակ չեն պահել ու հանդիպելու հնար կա, և պատիվ չեմ ունեցել սեղմել նրա ձեռքը, որով գրել է այնպիսի հանճարեղ գրքեր, ինչպիսիք են "Մրջյունները", "Վերջին գաղտնիքը", "Հրեշտակների կայսրությունը"․․․
Այդ գրքերով հիացել եմ, դրանց իմաստը խմել, ինչպես զուլալ աղբյուրից ջուր կխմեի՝ երկար ծարավից հետո։
Այսօր վերբերը հանդիպում ուներ Երևանի ԲՈՒՀ-երից մեկում, բայց ծանրաբեռնված գրաֆիկի պատճառով, էն կիսատ գործերիս էլի, չկարողացա համալսարան գնալ ու նրան տեսնել գոնե հեռվից։
Ցերեկը զանգահարեց ընկերս, ով հասցրել էր հանդիպել ժամանակակից գրականության գուրուին․

Գենա - Դավ, սրտիս վրա չի նստել։ Պայմանավորվել եմ։ Ժամը յոթին քեզ կդիմավորեն ու կտեսնես նրան։

Ես գրեթե ոչինչ չասացի։ Հավատս չեկավ։
Փոքրիկ տղայի պես րոպեներն էի հաշվում, թե երբ եմ տեսնելու այն մարդուն, ում ուղեղն ինձ համար տիեզերքի պես անսահման եզերք էր թվում, որի երևակայությունն անսպառ էր, որի տաղանդը՝ անգնահատելի։
Փոքրիկ տղայի պես սպաում էի նրա հետ հանդիպմանը, կարծես ինձ մի բեռնատար շոկոլադ են նվիրելու․․․
 Արման - Մի րոպեից էստեղ կլինի։

Ուր որ է երևակայական բոլոր հնարավոր և անհնարին պատերը կքանդվեն․ մտքումս մտածեցի ես։
Նա ներս մտավ, ժպիտը դեմքին, պարզ, հասարակ, առանց աստղային տափակ ու անպետք շղարշի, կարծես ինքը չէր մարդը, ում "Հրեշտակների կայսրություն" գիրքը 10,000,000 օրինակով ցրվել էր աշխարհի բոլոր ծայրերում։
5-6 հոգի էինք, բոլորին ձեռքով բարեվեց, այնպես, որ վայրկյան անգամ չզգանք նրա մտքի կատարյալ դոմինանտությունը մեր խղճուկ ուղեղիկների վրա։
Հասարա՛կ հանճար․․․

Ինչ մեղքս թաքցնեմ, նույնիսկ առաջին սեքսի ժամանակ սիրտս էդ արագությամբ չեր խփում, որովհետև մի սենյակում, քայլի հեռավորության վրա էի մի մարդուց, ով ինձ համար նոր աշխարհ բացեց։
Ինքը պարզապես ասաց․ "Թե շրջապատող աշխարհը դուրդ չի գալիս, քո՛նը հորինիր"։
Այս խոսքերով ինքն ինձ համար ճանապարհ բացեց դեպի անեզերք աշխարհ, որտեղ թագավորում էր գրիչը և դրա անսպառ թանաքը։
Մինչ գալս երկար մտածում էի, նորից ու նորից անգիր կրկնում անգլերենով, թե ինչ պիտի ասեմ, ինչ փոխանցեմ նրան, ինչպես կիսեմ հիացմունքս։ Կասկածում էի, որ կարող եմ որևէ բան ասել Բեռնար Վերբերին, մի որևէ բան, ինչը կարող է զարմացնել վարպետին։ Մտքիս եկան մրջյունները, որոնց այժմ վերաբերվում եմ ինչպես աշխարհի ամենաազնիվ միջատներին ու երբեք ինձ թույլ չեմ տալիս տրորել, նույնիսկ միամտաբար, ուշադիր եմ ոտքերիս տակ նայում, շշատ ուշադիր։ Հետո նրա անսպառ միտքը, որն անդադար կարող էի գովել։ Երախտագիտությունը, որ Հայաստան է եկել՝ մեզ համար այսքան կարևոր շրջանում։
Բայց անկեղծացա ինքս ինձ հետ։ Հասկացա, որ առաջին և միակ բանը, մեծագույն նվերը, որ պարգևել է ինձ՝ մեկն է։

Ես - Շնորհակալ եմ, որ ինձ ստեղծագործել սովորեցրիք։
Վերբեր - Խնդրեմ:

Հանճարեղ մարդու, տաղանդավոր ստեղծագործողի
ու արդի փիլիսոփայության մեկենասի էներգետիկայի մի փոքրիկ, բայց հզոր ուժն այժմ իմ մեջ է։

Այս օրը հիշելու եմ դեռ շատ երկար։ Այդ րոպեները, որ իրավունք ստացա տեսնել, հաղորդակցվել Բերնար Վերբերի հետ՝ դաջվելու են հիշողությանս մեջ, ինչպես հավաստիքն այն բանի, որ անհնարին ոչինչ չկա, երբ գիտակցում ես․

Մարդկության գլխին հրեշտակներն են։
Հրեշտակների գլխին՝ աստվածները։
Աստվածների գլխին՝ ???:
Կարծում ես Աստված կատարյա՞լ չէ, ուրեմն զբաղեցրա՛ նրա տեղը։ 


Հ․Գ․ Պատրաստ եմ գրել այս օրվա մասին հարյուրավոր տողեր, բայց մինչ րոպես չեմ գիտակցում, որ գուցե այսօր դարձա նրա անուղղակի աշակերտներից մեկը։ Մինչ այս պահն ինձ դեռ թվում է, թե ես ուղղակի պատկերացրել, և ոչ թե ունեցել եմ հանդիպում մեր օրերի պայծառագույն ուղեղներից մեկի՝ Բերնար Վերբերի հետ․․․



среда, 22 апреля 2015 г.

8 օր

Եկեք տարբերակենք (կներեք)։

Լկտիության ժանրից է, իրավունք չունեմ համեմատել ու տարանջատել, բայց անում եմ։
Կին․․․
Տիեզեզրքում կա կանանց (աղջիկներ) երկու տեսակ․
1․ որոնց ուզում ես "ունենալ", "վերցնել", "բծել", պարզապես օգտագրծել․․․
2, կանայք, դեպի որոնց միշտ գնում ես, միշտ վերդառնում՝ չնայած ոչ մի բանի։

Կանանց առաջին տեսակը (միշտ) պահանջարկ է վայելում, որովհետև սրանք անմոռանալի տհաս են, պարզունակ ու ընթեռնելի, հասանելի, պարզապես գրգռող, և ո՛չ ավել։ Սրանք իրի՛ (առարկայի) պես բան են․ այսօր ունեցար, վաղը իսկի վրան չես էլ նայի, որովհետև արդեն քոնն է։

Բայց կանանց երկրորդ ու լավագույն տեսակն ինձ ապշեցնում է․․․
Այս տեսակը կանչում է, գրավում, հրապուրում, հիացնում, շենշում, ձուլում, հնազանդ ու քաջ, աշխարհիկ ու հոգևոր, փիլիսոփա ու մահկանացու թույլ տալիս զգալ։ Այս տեսակն անփսոխարինելի է, այս տեսակն է կանխորոշում ոչ միայն իմ, այլև ողջ մոլորակի ու մարդկության ճակատագիրը։ Նրանք են հրամայականն ու ազդեցությունն ինչպես երկրային, այնպես էլ երկնային ուժերի վրա։
Նրանք ուժ են, որ ձգում է ծովը Լուսնին ու ստիպում  սարին հրաբուխ ժայթքել։ Նրանք են արդուկում վերնաշապիկը կատարելապես ու ստիպում "բորշին" եփվել այնպես, կարծես ավելի համով բան լինել ուղղակի չի կարող։
Ներշնչանք են ստեղծագործելու, հիսաթափություն՝ անարդարության։ Նրանք լույսն են, և ոչ ստվերը, որ կախված է ոչնչից։ Նրանք բառն են հզո՛ր ու ճշմարտությունը՝ լիակատար։ Նրանք եկեղեցին են, որ 5-րդ դարում է կառուցվել, ինչպես փոքր Օձունի վանքը , և ոչ Երևանյան Լուսավորիչը, որ մեծ է, բայց անշունչ։
Նրանք թթվածին են․ սնուցող։ Անտառում տնակ․ ծաղկող։ Սառած սարերում տաք օդ։ Օջախ՝ չափազանց ջերմ։
Հրապուրող միտք, անսահման երևակայություն, անասելի կիրք, անրևակայելի փայլ։

Զգու՞մ ես տարբերությունը։

Չե՛մ ստում, հենց այդպես էլ կա, որովհետև բոլոր այն կանայք, որոնք կընթերցեն այս տողերը, կզգան տարբերությունն իմ լկտի համեմատության, բայց փաստի, որ ճշմարիտ է․․․

суббота, 18 апреля 2015 г.

Փորձ

Չէ, չէ դու ԴԱԼՇԵ ԿԱՐԴԱ։
Մի օր ղեկավարիս հետ վիճեցի։ Մարջ եկա։
Երևանի բարբառով՝ գրազ եկա։

- Դավիթ, տես, եթե մենք youtub-ի ներբեռնվող քո բոլոր տեսանյութերի վրա քո մերկ լուսանկերները դնեինք, ապա այդ օրը քո տեսանյութը կնայեին ամենքիչը 10,000 հոգի։ Եթե մենք գեղեցիկ որևէ կնոջ բաց կրծքեր դնեինք տեսանյութի "էկրանի" փոխարեն, ապա այն կդիտեին ոչ պակաս, քան 30,000 հոգի։
- Է, չեմ հավատում, համաձայն չեմ։
- Դավիթ, դու բանից բեխաբար ես կամ էլ չես ընդունում ճշմարտությունը։

Գիտեի, որ հենց այնպես է, ինչպես ղեկավարս է ներկայացնում (իսկ իմ ղեկավարը չափազանց անմիջական ու անկեղծ մարդ է, հաստատ թաքցնելու բան չունի)։

Ու ի՞նչ է կատարվում։ Հավատա, այն պահին, երբ դու կարդում ես այս գրառումը, այն այրդեն կարդացել է ոչ պակաս, քան 1200 հոգի։ Չգիտեմ ինչպես, չգիտեմ երբ հասցրին, բայց տեսան, որովհետև գրառման մեջ շքեղ շիկահերի նկար է, որ իր մեծ կրծքկալների մեջ տեղավորել է նույնքան մեծ ստինքները (կուրծք)։
Իմ բլոգի վիճակագրությունը ինձ հասանելի է, օդում չեմ խոսում։ Անհանգստանալու կարիք էլ չկա, անուններ չեն երևում, պարզապես թվեր են։

Մի խոսքով․․․
Մերկությունն ավելի հզոր է, քան խոսքը։
Չգիտեմ էլ, մեր ազգի "կրքոտ", "սեռականացված" լինելուց է գալիս, թե ոչ, բայց փաստը՝ փաստ է։ Այս գրառումն ավելի շատ ընթերցվեց, քան բոլոր նախորդ գրառումները ;)

Մնաց 12 օր

Հայաստանում ապրելու 23 տարին ինձ շատ բան սովորեցրեց։ 23 գարուններն ինձ պատմեցին կյանքի զրաթոնքի, արևի մայրամուտի,
 Լուսնի փայլի, անձրևի զորության, ձյան քնքշանքի ու աշնան գույների մասին։ Հիմա սիրտս ցավում է, որ բնության հետ քիչ եմ զրուցում։ Գուցե ոմանց մոտ մտավոր հետամնացի տպավորություն թողնեմ նրան հայտարարություն անելով, բայց ամեն անգամ, երբ շուրջս կանաչ է, երբ շուրջս բնության ճարտարապետոթյունն է շնչում ու հնչում, ես պարզապես ունակ չեմ լռել, ու շարունակ զրուցում եմ, պատմում իմ մասին։
Այն իմ մեկենասն է, ակունքը։ Սկիզբ եմ առնում իրենից, արմատավորվում, հասունանում։
Չեմ ունեցել դասախոս, որ ինձ ավելին կբացատրի, քան մոլորակն ու տիեզերքը, բնությունն ու կյանքը (նրանք իմ լավագույն ուսուցիչներն են)։ Մարդիկ անզոր են փոխանցել ճշմարտությունը։ Մենք պարզես ունեակ ենք ընկալել, բայց դեռ չենք հասել մակարդակին, երբ կկարողանանք պարզունակ լեզվով տեղ հասցնել մեր միտքը։ Մենք երկար-բարակ պիտի պատմենք, մեր ցանկությունները ներկայացնենք, մեր կարծիքը՝ կայացած կարծիքը, որ ավելի անտեղյակ մարդիկ ընդունեն այն որպես ճշմարտություն։
Գիտությունը սուբյեկտիվ է։ Այ թե ինչու՞ են մարդիկ տրվում զգացմունքներին։ Եթե գիտությունը լիներ օբյեկտիվ, բոլորը կառաջնորդվեին դրանով։ Մոլորակը, աստղային համակարգն ու մեզ հայտնի տիեզերական եզերքն ու իմ սիրելի Լուսինը չեն ընդունում հաշվարկը։ Նրանք ապրում են մեր զգայարանների հաշվին։
Թե չլիներ իմ ու իմ նմանների պաշտամունքը օրինակ՝ Լուսնի նկատմամբ, ապա այն չէր լինի Երկիր մոլորակի համար նույնքան էական, որքան մենք ենք ընդունել կարծել։
Ես շարունակում եմ վայելել երկինքն այնպես, ինչպես զգում եմ։ Չեմ փոխում իմ վերաբերմունքն այդ էության նկատմամբ։ Այն ինձ համար միշտ նույնն է․ ցանկալի, կրքոտ ու սպասված։

12 օր անց ես ինքնաթիռը կնստեմ ու նոր բնակավայրի՛ցս կհետևեմ նույն երկնքին ու նույն զգացմուքները կապրեկ կյանքի նկատմամբ, ինչ աշխարհի այս հատվածից եմ ապրում։ Կփոխվի միայն դիրքը, ինչպես ֆիլմերում։
12 օր․․․
Հաշվված օրեր։
Եվ ես ազատ եմ։ Երևակայությունս պարզ է ու զուլալ։ Թեթև եմ ու անհոգ, անբիծ ու անկեղծ ինչպես իմ, այնպես էլ մոլորակիս հանդեպ։ 

четверг, 16 апреля 2015 г.

Չեմ արգելում

Թույլ եմ տալիս ինձ զգալ։ Լավ, գոնե ժամանակ առ ժամանակ։ Քարացումս անխուսափելի է, կատարյալ սթափությունս՝ իրականություն։ Բայց․․․
Չեմ արգելում ինձ զգալ․ մեկ-մեկ։
Պատերազմի ընթացքում ստացված վիրավորվածության հետևանքով հայրս ստիպված էր ամեն տարի վերականգնողական բուժում անցել։ Քաղաքում քիչ էին հիվանդանոցները, որտեղ մասնագիտացված բուժում էին իրականացնում։ Դրանցից մեկը Ավանում էր։ Չգիտե՛մ էլ․ դժբախտաբար, թե բարեբախտաբար։
Հիվանդանոցում սնունդ չէին ապահովում։ 2-3 շաբաթ տևող բուժման ընթացքում Արցախում վիրավորված հրամանատար հորս սնունդը մայրս էր սարքում։ Հոսանքն անկանոն էին միացնում, ու մայրս ստիպված էր լինում սպասել այնքան, մինչև լույսը կտան։ "Մի ինչ-որ բան", այսպես կարելի է անվանել փլավն ու կարտոֆիլը, որից բացի հնարավոր չէր որևէ այլ բան գնել, դե որովհետև գումար չկար։ Երբեք չեմ մոռանա։ Մի օր մայրս ասաց, թե ուտելու գրեթե ոչինչ չկա, նրան առաջարկեցի․

- Մամ, եթե ես չլինեմ, մի աման ապուր կավելանա ու դուք կկարողանաք մի օր էլ ապրել։

Ես շատ փոքր էի նման խոսքեր ասելու համար, բայց "խաղասեղանին" մորս արցունքներն էին (ցավով եմ հիշում այս դրվագը, բայց դժբախտաբար այնպես է մեջս նստել, որ մոռանալը պարզապես անհնար է)։
Երբ լույսն անհույս կորում էր, մայրս ուտելիքը եփում էր փայտի վառարանի վրա։ Դրանցից բոլորի տներում կար։
Եթե հայրս պատերազմի հերոս էր, ապա մայրս ընտանիքի, մեր՝ երեք երեխաներիս հերոսն էր։ Այդ տարիներին մեզ թիկունքում խնամելը, հավատա՛, քիչ հերոսություն չէր։ Մորս պես քանի-քանի մայրեր են զավակ մեծացրել առանց ամուսինների, որոնք կռիվ էին տալիս ճակատում․․․
  Հացը պատրաստ էր։ Մայրիկն այդ տեղավորում էր տարբեր ամանների մեջ ու մեզ հագուկապում (վստահ եմ, որ մայրս "հագուկապում" բառը կարդա, ինձ ասելու է, որ հայերենում այդպիսի բառ չկա, բայց համարենք, որ հորինեցի հենց նոր)։ Մի կամբինիզոն ունեի, կապտականաչավուն էր, բավականին տաք (թե ասա ի՞նչ եմ հիշում, ընդամենը 3 տարեկան էի)։ Հիշում եմ, չնայած, որ 3-4 տարեկան էի։ Ապա մայրս քույրերիս էր տաք-տաք "կապում"։ Ստիպված էր մեզ երեքիս իր հետ տանել, որովհետև չկար որևէ մեկը, ում կարող էր վստահել։ Նոր եմ հաշվել, որ մեր հին տնից հիվանդանոցը հեռու էր ավել քան երեք կիլոմետրը։
Անցնում էինք շենքերի միջով, ապա դուրս գալիս մի բանուկ փողոց (Աճառյան փողոցն քր)։ Մի քիչ քայլում էինք այդ բանուկ փողոցով ու մտնում մեկ այլ, բայց կորած փողոց։ Այդ փողոցը միշտ եմ հիշելու, ամեն անգամ, երբ անցնեմ դրանով։ Բուսաբանականi ճանապարհն էր։ Այժմ կոչվում է "Ծարավ աղբյուրի" փողոց։ Հիմա այն բանուկ է, իսկ այն ժամանակ ոչ մի մեքենա այդ ճամփով չէր շարժվում, ոչ մի տուն չկար կառուցված, ոչ մի կենդանի էակ, բացի շներից։ Փողոցային շներն ուղղակի վխտում էին։ Ատամներն էին կռթկռթացնում։ Սակայն մայրս ուժեղ ու համարձակ կին է։ Նա իր փոքրիկներին հաստատ կպաշտպաներ, ինչ էլ որ լիներ։
Ցերեկն ապահով էր, բայց որ ամուսնուն էր հասնում, երբ հորս տեսնում էինք, ամեն բան դասավորվում էր այնպես, որ մնում էինք մինչև մութ, կարոտներս էինք առնում էլի։ Հայրիկս էր մեզ տուն ուղարկում, որովհետև հասկանում էր, որ արդեն ուշ է ու վտանգավոր։
Ինքն այդ մթության ու նույն ճանապարհի ցավը վաղուց առել էր։

                                                                                     ***

Երբ հայրս ավելի երիտասարդ էր, նրա քեռու կինը վատառողջ էր։ Զեյթունիօնկոլոգիայում էր բուժվում։ Մի օր հայրս հիվանդանոց է գնում նույն ճանապարհով ու նպատակով, ինչ մենք էինք նրա մոտ գնում (ուտելիք է տանում քեռեկնոջն ու քեռուն), հորս վրա հարձակվում են անկուշտ 4-5 փողոցային շուն ու գրեթե հոշոտում (երևի դրա պատճառով էի երկար ժամանակ վախենում շներից)։ Հորս տեղափոխում են հիվանդանոց ու երկար բուժում։ Մայրս մեկ անգամ չէ, որ միայնակ է հատել է կտրել հիվանդանոցների ճանապարհը։ Հիմա այդ ուղին նրա հետ կիսում էինք մենք։

                                                                                     ***

Մենք անհոգ վազվզում էինք հիվանդանոցի միջանցքներով, ժպտում ու պատմում էինք այլ բուժվողներին, թե ով ենք և ում մոտ ենք եկել, երբ մայրս կանչում էր մեզ պալատ, որ պատրաստվեինք վերադառնալ տուն։ Հիմա եմ հասկանում, որ նրանք նույնպես Արցախում վիրավորված զինվորներ ու հրամանատարներ էին, որոնք հորս հետ կիսում էին բուժումը՝ տարբեր պալատներում, բայց մի բժիշկի մոտ։ Տարիների ընթացքում հասկացա ու այդ կլինիկայի պացիենտների մեջ ճանաչեցի նաև հայրիկիս զինվորներին։ Սակայն, միևնույնն է, ես դեռ չէի գիտակցում, որ նրանք եկել են բուժվելու։ Ինձ թվում էր, թե նրանք պարզապես հայրիկի կողքին են, նրան օգնելու համար։
Հետդարձի ճանապարհին գիտես ինչպե՞ս էինք չափում վերադարձի ուղին։ Հիվանդանոցից դուրս գալիս ժամանակ առ ժամանակ հետ էինք նայում ու գոչում "մայրիկ-մայրիկ, տես ինչքա՜ն հեռու գնացինք"։ Մեր չափանիշն էր տեսողական "հեռուն", որովհետև չափելու այլ միավոր մե՛նք՝ պուճուրներս չունեինք։
Մայրս մեզ առաջ էր թողնում, որ տեսադաշտում լինենք, ապա խնդրում էր հիշել մեր սիրած երգերն ու երգելով գնալ, որ ճանապարհը թեթև ու կարճ թվա։ Հախվերդյանից մինչև Արտավազդ Բայաթյանի "Իմ ընկեր" երգը երգում էինք։ Այդ երգն իմ ավագ քույրն անգիր էր արել ռադիոյից։ Երբեք չեմ մոռանա հիվանդանոցից մեր մի վերադարձ, երբ անձրևը շռնդում էր Բախի ամենակատաղի սիմֆոնիայի պես։ Շռնդում էր այնպես, կարծես երբեք էլ անձրև չի գալու, ու սա վերջինն է, կուլմինացին։
Մայրս մեզ արագացնում էր, ասում, որ շուտ է պետք տուն հասնել, հակառակ դեպքում ռադիոյով չենք լսի "Իմ ընկեր" երգը, մոտիվացնում էր էլի։ Եթե հիմա ընկնեի նման անձրևի տակ, ինձ երջանիկ կզգայի։ Այդ ինձ կհիշեցներ րոպեները, երբ ես կամբինիզոնով ջուր դարձա՝ հիվանդանոցից վերադարձի ճանապարհին։  
Այժմ իմ յուրաքանչյուր անցած ճանապարհ ինձ համար նույն ուղին է, ինչ հատել եմ հորս ուտելիք տանելու ժամանակ։ Նույն պատրաստակամությամբ եմ ճամփես հատում, նույն ոգով ու հավատամքով։ Գիտեմ, որ վերջը և՛ ցավոտ է լինելու, և՛ լի հպարտությամբ։ Յուրաքանչյուր ճամփա, որ ոտքով եմ հատել, ինձ համար սուրբ է, ինչպես մայրս, որ հորս սնունդ էր տանում։ Յուրաքանչյուր ճանապարհ ինձ համար հաղթահարելի է։ Գիտեմ, որ ճանապարհի ավատին պիտի պայծառանամ, գիտակցեմ, որ անհաղթահարելի ոչինչ չկա, որ ճանապարն իրականում հարթ է, պարզապես այն  պետք է անցնել սովորելով, չընկրկելով, չմոռանալով, չանտեսելով, չհոռանալով, չժխտելով․․․

Այժմ ես ազատ եմ։ Սավառնում եմ, որքան հնարարավոր է հեռու և անսպառ։
Պարզապես ցանկանում եմ մնալ նույնքան ազատամարտիկ, որքան հայրս էր․․․
Հանուն մտքի ու երևակայության ազատության, հանուն գաղափարի, մեր գենետիկ գաղափարի․․․



пятница, 3 апреля 2015 г.

Մրցավազք


Գրեթե երբեք չեմ անդրադառնում մարդկանց, որոնց չեմ ճանաչել կամ ճանաչում։ Միշտ կարծում եմ, որ անձամբ պետք է շփվեմ, ընկերանամ կամ մի բաժակ սուրճ խմեմ նրանց հետ, որ գոնե ընդհանուր պատկերացում կազմեմ այս կամ այն անհատի մասին։ Սակայն այս դեպքը եզակի է։

Իմ զգայարանները բթացել են, եթե մի ժամանակ սպունգ էի, որն իր մեջ էր քաշում զգացմունքային յուրաքանչյուր բան, ապա հիմա քար եմ, որ ամուր պաշտպանվում է արտաքին աշխարհի բոլոր էմոցիաներից, ու բավարարվում եմ միայն այն պաշարով, որ մեջս կա։  


Վախը, որ մի օր այդ էլ կսպառվի, իսկ ես արդեն սովորած կլինեմ իմ հաստ կեղևին ու դրա պաշտպանությանը, ստիպում էր ինձ փնտրել պատմություններ, որոնք կթակեն դուռս, կնստեն ներսումս կահավորված փոքրիկ սենյակի անկյուններից մեկում, ինձնից մի գլանակ ծխախոտ կխնդրեն ու ծուխը ներս քաշելով՝ կպատմեն իրենց կյանքը։ 
Երկար ժամանակ դուռը թակող չկար։ Ես հիասթափված էի։ Իսպառ բացակայում էին զգացմուքները, որոնց այդքան կարոտել էի։
Բայց․․․ այսօր դուռս թակեցին։ 

Մի բարի ու լավ ընկեր եկավ ինձ հյուր։ Այրտոն Սենան էր։ 
Բրազիլական լուսավոր լավատեսությամբ ու արագության, ինքնազարգացման ու կատարյալին հասնելու անհագ մղումով կլանված մարդ, որն Աստծո հանդեպ անսահման հավատով երեք անգամ դարձավ "Ֆորմուլա մեկի" աշխարհի եռակի չեմպիոն, 161 անգամ նվաճեց համաշխարհային Գրան Պրիների միանձնա առաջատարի աստիճանն ու չհամարձակվեց բավարարվել ձեռբերածով։

Անդադար պնդում էր, որ մարդու հնարավորություններն անսահման են, և եթե ակնթարթ անգամ մտածես, որ դու գագաթին ես, ու բարձրանալու այլևս տեղ չկա՝ կգահավիժես։ 
Նրա կյանքն այնքան արագ էր սլանում, որքան իր բոլիդը՝ մրցուղում։
Շատ ընկերներ ունեմ։ Նրանց մեծամասնությունն ինձնից շատ ավելի խելացի են, փորձառու, տարիքով, ավելի սթափ ու կշռադատված, ավելի հմուտ ու անկոտրում, բայց այսօր դուռս թակած մարդն առանձնահատուկ տեղ ունի իմ տնակում։ "Սեննա" ֆիլմն ինձ սովորեցրեց ոչ թե ուղղակի առաջ քայլել, այլ վազել, թե չհասցնեմ՝ նստել բոլրիդ ու սլանալ դեպի նպատակը, որն ինձ իրապես կերջանկացնի։ Պատմեց, թե ինչպես է պայքարել, որքան է տխրել ու հիսաթափվել, որքան է սպասել և ինչի է հասել։ Նրա կիրքը արագության ու առաջատարը լինելու մեջ այնքան առատ էր, որ իր ցանկությունների շնորհիվ իր շուրջը հավաքեց սկզբում մի ամբողջ ժողովուրդ /բրազիլացիներին/, ապա և ողջ աշխարհը։ Սակայն նրա նպատակը ոչ թե աշխարհին ինչ-որ բան ապացուցելն էր, այլ ներքին պայքարում հաղթանակելը։ 
Իրականում նա չէր մրցում իր մրցակից պիլոտների ու նրանց բոլիդների հետ, այլ մրցում էր ինքն ի՛ր հետ։
Այսօր ես ավելի լավը պիտի լինեմ, քան երեկ էի, վաղը ես ավելի լավը կլինեմ, քան այսօր։
Չէ՞ որ լավ սկզբունք է։
Նրան արդարացիորեն մինչ օրս անվանում են աշխարհի ամենաարագ մարդ։ Բայց այդ արագությունից չէին կորել նրա արժեքներն ու հիմնարար սկզբունքները։ Շարունակել էր էությամբ մարդ մնալ, չնայած, որ իրեն վաղուց արդեն աստվածացնում էին։
Իմ նոր ու բարի ընկերը մարտիկ էր, բայց նրա մենամարտն ամեն անգամ կայանում էր ոչ թե մրցակցի տարածքը գրավելու, այլ ինքն իրեն հաղթահարելու, ինքն իրեն տապալելու և ավելի լավը վերածնվելու համար։

Կարծում եմ, նրա փորձը աչքիս առաջ կունենամ դեռ երկար ժամանակ, որովհետև այդ փորձը վերջին տարիներին միակ բանն էր, որ թույլ տվեց ինձ ևս մեկ անգամ հիշել այն սպունգ Դավիթին, որն իր մեջ էր քաշում բոլոր հնարավոր զգացմուքները։ Երևի ինքը միչև կյանքի վերջը շարունակել է սպունգ մնալ, ինչն էլ օգնեց նրան չկանգնել, չընկրկել, չվախենալ, չփախչել, առանց հետ նայելու չհեռանալ, չվիրավորել ու չվիրավորվել հարվածներից, չիրականացված չթողնել երազանքները։

Սենան մահացել է 1994-ին, երբ ես դեռ երեք տարեկան էի։ Նրա բոլիդը 250 կմ/ժ արագությամբ բախվում է արգելապատնեշին։ Բժիկները պատմում էին, որ եթե բոլիդը 15 սանտիմետր աջ կամ ձախ բախվեր պատնեշին, ապա Սենան իր ոտքով դուրս կգար մեքենայից, առանց որևէ վնասվածքի։ Նա ծնվել էր արագության ու հաղթանակի անկոտրում ցանկությամբ, և հեռացավ կյանքից արագության և կամքի թեթև ձեռքով։ Ինձ համար հաճելի էր իմանալ նաև, որ իմ կողմից սիրված մեկ այլ լեգենդար պիլոտ Միխայիլ Շումախերի հետ առաջին ու երկրորդ տեղի համար պայքարում է իր մահկանացուն կնքել "Ֆորմուլա մեկի"՝ իր ժամանակների ամենահայտի օդաչու, և ուղղակի լավ մարդ Այրտոն Սենան։


                                                                            ***
Մեզնիաց շատերն իրականում դեռ ոչինչ են, բայց գիտակցումը, որ կարող ենք լինել ամեն ինչ, ոգեշնչել մյուսներին, ինչպես այդ անում են լեգենդները, նույնիսկ մահից տասնյակ տարիներ անց՝ ուժ է տալիս չընկրկել ոչ մի դժվարության առաջ, ժպիտը դեմքին մտնել մարտդաշտ և քառաքի հաճույքով սլանալ դեպի հաղթանակ ու տոնել այն։


Հ․Գ․ Վերջերին շրջանում հաճախ եմ զրույցներումս հանգում այն գիտակցմանը, որ էական չէ, թե ինչ ունես հիմա, որքան արժե ունեցածդ կամ որքան պետք է աշխատես ուզածդ ունենալու համար։ Գումարը վերածվել է ոչնչի։ Իրական նպատակդ պիտի միշտ ՄԻՏՔԸ լինի, գաղափարը, իսկ միջոցները կհայտնվեն ընթացքում։ Միջոցը երբեք չպետք է վերածվի նպատակի, հակառակ դեպքում կկորցնես մեջդ մնացած լուսավորի վերջին փշուրները։